Politički prostori umetnosti 1929–1950: Borbeni realizam i socijalistički realizam
U Galeriji likovne umetnosti poklon zbirke Rajka Mamuzića u Novom Sadu 20. decembra otvorena je izložba Politički prostori umetnosti 1929–1950: Borbeni realizam i socijalistički realizam autorke dr Lidije Merenik. U okviru ove izložbe, koja pruža novu kontekstualizaciju složenog odnosa između jezika vizuelnog izražavanja i političkih ideologija u navedenom periodu na jugoslovenskom prostoru, predstavljeno je oko stotinu umetničkih radova. Izložba predstavlja grafike, grafičke mape, slike i plakate autora: Arpad Balaž, Lazar Ličenoski, Zlatko Prica, Pavle Vasić, Đurđe Teodorović, Nedeljko Gvozdenović, Matija Zlamalik, Ante Abramović, Pivo Karamatijević, Ismet Mujezinović, Franjo Mraz, Mihailo S. Petrov, Mirko Kujačić, Đorđe Andrejević Kun i drugi. Svi radovi predstavljeni na izložbi nalaze se u Vujičić kolekciji, od čega se veliki broj po prvi može videti u javnosti.
Izložba Politički prostori umetnosti 1929–1950: Borbeni realizam i socijalistički realizam je podeljena u nekoliko celina i osmišljena kroz tipologiju vladajućih političkih narativa i likovnih medija saopštavanja, navedeno je u tekstu koji prati izložbu. Prva celina predstavlja Borbeni ili socijalni realizam 1929-1941 kao umetničko oružje kritike društvene i političke borbe za prava socijalno potlačenih i zarad promene društvenog uređenja u Kraljevini Jugoslaviji. Vladajući narativi socijalnog ili borbenog realizma u periodu pre 1941. godine najuže su vezani za kritičko-politički angažman umetnika i za teme:a) socijalne i ekonomske nepravde, ugnjetavanja i eksploatacije – glad, siromaško preživljavanje, nadničarski rad u polju, potplaćeni rad u rudnicima, fabrikama i sl., b) antifašističku borbu – najpre za borbu Internacionalnih brigada u Španskom građanskom ratu.
Druga celina Socijalistički realizam blizak sovjetskom uzoru je, uoči rata, bio jedini model buduće kulture i simbol budućeg državno-društvenog uređenja. Godine 1943. je, istovremeno sa uspostavljanjem nove države na Drugom zasedanju AVNOJ-a u Jajcu i proglašenjem Josipa Broza Tita za maršala Jugoslavije, postao prihvatljiva i podrazumevajuća umetnička doktrina nove države proglašene na oslobođenoj teritoriji. Socijalistički realizam, 1943-1950, će biti predstavljen putem svojih vladajućih tematskih sadržaja, koji su: a) memorijalna tematika i partizanski žanr, b) obnova i izgradnja porušene zemlje, industrijalizacija, elektrifikacija, nacionalizacija dobara, c) alegorijski heroizam, romantizovanje tradicije NOR-a i glorifikacija posleratnih dostignuća komunizma i d) portret (ili kip) vođe. Cilj ovog projekta je da pokaže i dokaže da je borbeni realizam pre 1941. težio i, uglavnom uspeo, da kroz umetnički izraz u potpunosti osvoji prostor politike i sve društvene i životne sfere, a da je socijalistički realizam, kao pobednička umetnička ideologija posle 1943/45, u svojoj završnoj fazi, težio da u potpunosti prostor politike utisne u umetnički izraz i tako ga učini zavisnim od političke doktrine.
Posebno zanimljiv deo izložbe predstavljaju plakati Matije Zlamalika, Janeza Trpina i Mihaila S. Petrova koji složenim slikovnim jezikom simbola i alegorija novog jugoslovenskog društva nastalog nakon Drugog svetskog rata nude veoma interesantna grafička rešenja propagandnog programa Komunističke partije Jugoslavije. Ovi radovi definitivno unose doktrinu političke ideologije druge Jugoslavije u prostor umetnosti, a preko njega i u prostor svakodnevnice i kolektivne vizuelne kulture u okviru jugoslovenskog prostora ovoga perioda.
Izložbu prati obimna publikacija sa autorskim tekstom koji nudi detaljnu analizu navedenih radova, od kojih je veliki broj po prvi put istražen i interpretiran u kontekstu kompleksnih relacija između umetnosti i političke ideologije.
Deo teksta je preuzet iz zvanične najave izložbe.
