S one strane nevidljivog
Prelazak ni iz čega u složeno telo razvijene jedinke, jedno je od čuda života koja se neprekidno događaju. Postoji samo jedan razlog za nepostojanje naše zadivljenosti pred veličinom tog čuda: ono se toliko često ponavlja pred našim očima da je postalo deo našeg svakodnevnog iskustva.
– Džulijan Haksli, evolucioni biolog
Radovi Uteroboros (animacija, 2021), Ni iznutra, ni spolja (crtež olovkom na papiru, 2022) i U(sud) (prostorna instalacija, 2021) prikazani na izložbi S one strane nevidljivog u Galeriji Doma omladine u Beogradu nastaju prethodne dve godine tokom master studija slikarstva na Akademiji umjetnosti u Banjoj Luci. Umetnica Jelena Vučić (Banja Luka, 1994) u svom radu polazi od višeznačnog odnosa između unutrašnjeg i spoljašnjeg, ličnog i univerzalnog, intimnog i javnog, empirijskog i subjektivnog, racionalno, naučno dokazivog i emotivnog. Do krupnije promene tematskog opredeljenja dolazi nakon što sama postaje majka, kada osovinu interesovanja usmerava na kompleksno polje istraživanja arhetipskog ženskog, numinozne prirode žene, njenih transformativnih potencijala i preobražajnog karaktera koji se ogleda u nizu promena od menstrualnog ciklusa, preko začeća, do porođaja. U svom radu tematizuje majčinstvo u njegovom životvornom, izvornom aspektu, pronalazeći teorijsko utemeljenje i tematsko opravdanje u sferi biologije (naročito aktuelnih otkrića iz domena embriologije i drugih dominantnih fizičkih i fizioloških procesa vezanih za period trudnoće), filozofije, psihologije (analize razvojne psihologije, naročito u kontekstu proučavanja arhetipa žene), mitologije i narodne tradicije.
Kako sama tvrdi: „Iskustveno proživljavajući trudnoću, bila sam zapanjena veličinom procesa koji se dešava unutar moje utrobe, te sam imala potrebu da mehanizme razvitka embriona datiram kroz vizuelne prikaze i tako bolje prihvatim i shvatim nagle promjene u svom tijelu.“ Nakon rođenja deteta, umetnica se okreće amorfnim, ćelijskim formama, nalik materici, istovremeno stavljajući akcenat na one duhovne i emotivne procese, na intimno sanjarenje i sadejstvo u stvaranju novog života. Isprva zaokupljena fenomenom organskog i fiziološkog kao osnovama umetničkog bavljenja, Vučić postepeno proširuje tematsko polje konceptima arhetipskog i transcendentnog, zadržavajući naučna otkrića iz područja embriologije kao vodilju prilikom izgradnje ne samo vizuelnog identiteta, već i kontekstualnog značenja.
Kao tematska okosnica izložbe i ideja polaznica projekta ističe se večna utroba – uteroboros – koja u umetničinom radu poprima kosmičke dimenzije. Termin „uteroboros“ (lat. uterus, materica) evoluirao je iz termina uroboros koji bi se najpreciznije dao vizualizovati kroz prikaz zmije koja nastoji sebi odgristi rep, posledično, opisujući bezbroj krugova. Tako shvaćen uroboros u umetničinom radu personifikuje žensku matericu kao izvorište života, ali istovremeno i izvorište ideja, ideologija, verovanja, ideala, predstava… U animaciji Uteroboros materica kao izvor novog početka komunicira sa simbolikom kruga. Upravo zato, formirana materica uvija se i obrazuje kružnu celinu koja prerasta iz uroborosa u uteroboros, dok u biološkom, odnosno praktičnom, smislu vizuelni identitet temelji na izgledu endometrijumskog zida viđenog pod mikroskopom. Oplođena jajna ćelija, već formirana u blastocistu, neprekidno se kreće po unutrašnjim zidovima ženskog reproduktivnog organa, u čijem sadejstvu obrazuje nebrojene kružne forme, uobličavajući materiju. Zvučna animacija Uteroboros preispituje ciklus rađanja, odnos prostora i vremena, odnos materije i duha.
Onog trenutka kada se kružna forma razvije u pravu i usvoji pravolinijsku putanju, kao što je slučaj sa crtežom Ni iznutra, ni spolja, kreće faza njene simboličke dekonstrukcije. Namera rada jeste da dekonstruiše i rasklopi kako fizičku, tako i simboličku i semantičku sferu materice, sve dok ne ostanu samo njeni formalni i likovni elementi: boja i biološko-amorfni oblici. Oslanjajući se na simboliku uterusa kao prolaza ili kapije, crtež je osmišljen da se pozicionira shodno galerijskom prostoru, krećući se uz ivicu zida, oko ulaza, prolaza, pragova – na graničnim prostorima – ni spolja, ni iznutra. Cirkulišući i vizuelno oživljavajući prostor, premošćavajući eventualne prostorne prepreke, on teži postavljanju pitanja o odnosu spoljašnjeg i unutrašnjeg, aktivno odbijajući da odredi i definiše sopstvene granice. Podeljen, ili pak obuhvaćen, galerijski prostor postaje gradivni element rada i pokazuje da suština dela Ni iznutra, ni spolja ne leži u minucioznoj izvedbi crteža, već u prostoru – zahvaljujući kojem, tek izložen, rad dobija auru celovitosti, a u zavisnosti od postavke, on prelazi iz medijuma crteža u idejni prostor instalacije.
Komunicirajući sa istorijskim tumačenjima veza kao tehnike, odnosno, zanata rezervisanog za ženski (ne)umetnički habitus, umetnica u radu Usud kao predivo koristi meki, plišani materijal crvene boje koji svojom izrazitom taktilnošću sugeriše organsko, meko tkivo. Postavljena tako da na početku galerijskog prostora posetioca uvlači u intimni prostor mikrokosmosa telesnog, u rasponu njegovih specifičnih datosti, instalacija svojim izgledom upućuje na grlić materice čija dužina i dubina variraju; ulovljen u mrežu znači biti preveden u život u kontekstu majčinstva. Splet tkiva, kapilara i vena unutar uterusa i cerviksa nalik je mreži bogato isprepletenih niti konca koji, poput pauka u radu Maman (1999) Luize Buržoa, čekaju na svoj plen.
Konačno, radi se o izložbi sa malim brojem eksponata koji su u međusobnom skladu i uspešno ostvarenoj komunikaciji sa prostorom. Uprkos malom broju radova ostvarena je zastupljenost medija, od prostorne instalacije, preko crteža, do video animacije, odnosno, digitalnog crteža. Teme koje okupiraju umetničinu pažnju predstavljaju životne i životvorne principe i imaju za cilj da kod posmatrača probude emotivna stanja kroz upotrebu figuralno-asocijativnih formi, ujedno ističući nepromenjivost, pa i beskonačnost ciklusa i principa dolaska na svet. Radovi Jelene Vučić konstruišu lični mikrosvet u kome dominantu ulogu preuzima koncept začeća otelotvoren apstrahovanjem organskih elemenata, preplitanjem svetova koji do posmatrača prodiru kroz spektar vizuelnih, zvučnih i svetlosnih prisutnosti. Izložba se javlja kao vid eskapizma od surovosti savremenog života – eskapizma u primordijalno, eskapizma u organsko i intimno, pasivnog eskapizma na mesto odakle smo svi došli – mesto na kome možda najbolje možemo opet pronaći sebe.
