O završenoj izložbi, nezavršenim kućama, kempu i siromašnim slikama
Izložba House in the House in the House… održana je u periodu od 27. novembra do 9. decembra 2023. godine u prostoru Gradske galerije Kulturnog centra Grad u Beogradu. Nastala je kao proizvod saradnje umetnika Aleksandra Rakezića i umetnice Ljiljane Šunjevarić, a obuhvatala je ulja na platnu i fotomontaže nezavršenih kuća Ljiljane Šunjevarić, potom, radove sa predstavom protesta i seriju Imago Aleksandra Rakezića, koji je, pored toga, izložio i akvarel crteže koji podražavaju reklamne sadržaje 80-ih godina i jedan oslikani predmet, koji donekle verodostojno oponaša ambalažu konzumerskog proizvoda.
U pratećem tekstu, izložba je okarakterisana sintagmom „dijaloški ambijent“, što aludira na izvesna prepoznavanja, nadovezivanja i sličnosti koje bi se mogle pronaći u radu umetnice i umetnika. Tekst u nastavku imaće za cilj da istraži ovu pretpostavku, kao i mogućnosti njenog ostvarivanja, analizirajući različite povezane fenomene koji se uočavaju na izložbi.
Jedna od naočigled dominantno prisutnih tema, za koju bi se moglo reći da se manje ili više direktno pojavljuje u svim izloženim radovima, tiče se pitanja klasnih i društvenih struktura lokalne i regionalne zajednice. Ipak, ako monumentalni paneli Aleksandra Rakezića sa prizorima proizvođača mleka – koji njegove ogromne količine prosipaju štrajkujući zbog niske otkupne cene i drugih nedostataka uslova proizvodnje, prodaje i izvoza – govore o društvenoj i ekonomskoj krizi, radovi iz serije nezavršene kuće Ljiljane Šunjevarić ne artikulišu nužno pitanja socijalnog statusa, bogatstva i siromaštva. U seriji radova nezavršenih kuća ovi problemi ustupaju mesto interesovanju za jedinstveni artefakt, pojavu koja pripada specifičnoj geografskoj regiji, ali koja pored unapred zadate kategorije mesta zadržava neodređenost vremena. Uprkos spoljnim uticajima i društvenim promenama, nezavršene kuće opstaju, one su bezvremenske, transistorijske i transgeneracijske, dok se njihovim istraživanjem i ponavljanjem formuliše jedinstvena tautologija ovog fenomena.
Kada je reč o pojmu siromaštva, on na izložbi iskrsava na jedan potpuno drugačiji način, pre svega u vezi sa eksplikacijom fenomena siromašnih slika Hito Štajerl i radovima iz serije Imago Aleksandra Rakezića koji se nalaze prikačeni na monumentalne panele sa predstavom prosipanja mleka. U tom pogledu ovi drugi preuzimaju funkciju privremenog zida na čijoj su površini izložene takozvane siromašne slike. Označene sintaksičkim konstrukcijama: „beda sa ekrana“ [1], „olupine audio-vizuelne produkcije“ [2], „otpaci koji se ispiraju na obalama digitalne ekonomije“ [3], reč je o slikama čije je osnovno stanište internet, a koje su nebrojenim umnožavanjem i deljenjem zadobile prepoznatljivo nizak kvalitet. Ovakva celina funkcioniše poput igre rečima, s obzirom na to da platna u prvom planu predstavljaju koncept siromašne slike postavljen na slike onoga što se može protumačiti kao prisilno, uslovljeno siromaštvo. Njihovo suprotstavljanje ili zajedničko sagledavanje uvezuje okolnosti stvarnog života, spoljašnjeg sveta i realnosti svakodnevice sa formalnim aspektima svojstvenim savremenoj slici. U ovom smeru razmišljanja može se postaviti pitanje: Da li se prepoznaje dublja i konkretnija veza između takozvane siromašne slike i savremenih, društvenih i ekonomskih kriza?
U kontekstu odnosa analognog i digitalnog može se razmišljati i o pojmu mesta, lokacije i prebivališta. Ako nezavršene kuće pripadaju određenom geografskom prostoru, mesto obitavanja slika srca zasigurno je internet. Ipak, one su se razmenjivale nezavisno, u periodu pre njegove masovne upotrebe, dok je nedostatak dostupnosti drugačijeg, konkurentnog sadržaja ono što ih je popularizovalo, a njihovu specifičnu vizuelnost urezalo u naše sećanje. Vremenom, uvećanje pristupačnog vizuelnog sadržaja ove prizore osudilo je kao ružne i kič. Njihovo kompleksno poreklo, koje spaja digitalni i analogni svet u trenutku kada su granice između ta dva još uvek bile jasne, najpreciznije se može označiti kao hibridno. U pomenutoj seriji radova se ironijskom revitalizacijom i prenaglašavanjem njihove estetske vrednosti ova pojava sa margina prevodi u prvo lice, dok se kao osiromašena slika interneta prenosi na površinu slikarskog platna. Iako se može činiti da ovaj postupak podrazumeva iščitavanje vizuelnih kodova koji su usko vezani za početak milenijuma i razvoj interneta, evocirani metod, „koji se naziva kultnim imenom kemp“ [4], je takođe bezvremenski, neprolazan, transistorijski i transgeneracijski. Reč je o društvenom i estetskom fenomenu koji prema rečima Suzan Sontag „predstavlja određenu vrstu sofisticiranosti ali joj nije identičan“ [5] i kojeg odlikuju težnje „ka neprirodnom, veštačkom i preteranom“ [6]. Ako se kemp razume kao „senzibilitet koji pretvara ozbiljno u frivolno“ [7], u poređenju sa tim, možemo reći da se radovi Aleksandra Rakezića tumače u suprotnom smeru, gde se iz frivolnog iščitava ozbiljno.
Posebna tema koja je zajednička izloženim radovima sadržana je u opoziciji koncepata završenog i nezavršenog. Ona se primećuje kako u suprotstavljanju primenjenog načina slikanja, tako i u interesovanju za prikazane fenomene. Suočene temporalne ose slika koje prikazuju lažno nostalgične reklamne postere 80-ih godina, predstava skorašnjih protesta, slika srca, kao završenog trenda sa početka milenijuma, zajedno sa trajnim i neprolaznim kućama, posebno govore o fluidnim granicama završenog prema nezavršenom. S jedne strane, na fotografijama nezavršenih kuća intervenisano je tako da je dobijena izmenjena nezavršenost. Međuodnos njihovih konstruktivnih elemenata vizuelno referiše na modernističke forme i potencijal rekonstrukcije. Platna na susednom zidu, izvedena u klasičnoj slikarskoj tehnici, predstavljaju tipske forme motiva nezavršene kuće čije upadljive strukture ostvaruju autonomiju unutar neodređenog pejzaža. Uprkos izvesnoj nezavršenosti odlikuju ih stabilnost i nepromenjivost, te samostalno funkcionišu kao datosti predela. Ukoliko posmatramo do sada pomenute radove u komunikaciji, primetićemo da nezavršene kuće funkcionišu kao repetitivni iskazi, misli koje se kreću po horizontali, dok se u radovima Aleksandra Rakezića može uvideti primer cikličnog iskaza, misli unutar misli, poput objedinjujućeg motiva naslova izložbe.
Finalno, može se reći da u osnovi podudarnosti rada umetnice i umetnika leži zajedničko interesovanje koje se ogleda u postupku estetizacije odbačenih pojava. Ovaj princip, pored pomenutih radova, primećuje se i u kemp estetici reklamnih postera koji jezikom realizma vizualizuju udoban život adekvatnog socijalnog statusa, dok oslikani predmet osim na izložbi pronalazimo još jedino u zabačenim rafovima samoposluga koje nose nazive vlastitih imena i ne pripadaju velikim lancima supermarketa. Sveukupno, stilizovanjem prepoznatljivih, ali istovremeno skrajnutih fenomena kreirani su zasebni likovni motivi. Potom se, njihovim umnožavanjem [8] i ponavljanjem stvaraju nova značenja i istovremeno redefinišu u njih prvobitno upisana znanja. Krajnji rezultat može se razumeti kao razmišljanje o mogućnosti njihovog prenošenja iz domena marginalizovanog u domen lepog.
[1] Jovan Čekić i Maja Stanković (prir.), Slike, singularno, globalno: savremeno kao eksperiment. Beograd: Fakultet za medije i komunikacije 2013, 63.
[2] Isto
[3] Isto
[4] Suzan Sontag, Beleške o kempu, Beograd: Fakultet za medije i komunikacije, 2019, 1.
[5] Isto
[6] Isto
[7] Suzan Sontag, Beleške o kempu, Beograd: Fakultet za medije i komunikacije, 2019, 2.
[8] Serija slika nezavršene kuće sastoji se od 12 platna, dok se serija Imago (čiji je neformalni naziv slike srca) u ovom trenutku sastoji od 20 platna.
