Ivan Petrović: NEOČEKIVANA ODRŽIVOST
Galerija Doma omladine Beograda
18. 10. – 30. 10. 2016.
FOTOGRAFIJA I PRIVID U RADOVIMA IVANA PETROVIĆA
Spojiš dve stvari koje nikada ranije niko nije spojio. I svet se promeni. Ljudi možda ne primete odmah, ali nema veze. Svet se svejedno promenio. – Ovim rečenicama Džulijan Barns započinje roman Nivoi života koji u prvom delu predstavlja zanimljiv život pasioniranog baloniste Feliksa Turnašona Nadara. U jesen 1858. godine Nadar je spojio dve stvari koje do tada niko nije doveo u vezu – fotografiju i aeronautiku. Rezultat su bile prve fotografije nastale iz letećeg balona – prvi dokumenti čovekovog pogleda iz vazduha na zemlju. Posledice Nadarovog eksperimenta temeljno su izmenile način posmatranja sveta; čovekov pogled izjednačio se sa pogledom boga.
Međutim, čovekovo osvajanje prostora iz koga se činilo da konstroliše svet koji ga okružuje nije mu osvojilo mesto sa koga može da vlada prizorom datog okruženja. Naprotiv, novoosvojena sloboda pogleda je otkrila neizvesnost kao srž odnosa između oka i slike onoga što oko posmatra. Fotografija, kojom se teži savladati prizor, tako otkriva pogledu ono što izmiče mnogo više od onoga što je fotografisano. Kako navodi David Campany, fotografija može biti fiksirana slika, ali ona u društvenom smislu ne miruje,1njena kulturološka funkcija i istorijski potencijal podstiču konstantne promene značenja i statusa ovog kompleksnog medija. Date se promene uglavnom tiču intervencija u domenu realnosti, odnosno njene slike: načina i procedura kojima fotografija istovremeno konstruiše i podriva stvarnost putem otiskivanja njenih fragmenata. O protivrečnostima upisanim u fotografsku sliku pisao je još i Valter Benjamin, tvrdeći da je “priroda koja se obraća aparatu drugačija od one koja govori oku; drugačija najpre po tome što se na mestu prostora prožetog čovekovom svešću javlja nesvesno prožet prostor.”2Pa ipak, dijalog između nestabilnog karaktera fotografije i nestalne prirode prizora nalazi se u temeljima vizuelne kulture modernizma, provocirajući mogućnosti ispunjenja težnje za ostvarenjem kontinuiteta.
Pitanja kontinuiteta i njegove održivosti u društvenom i istorijskom smislu spram medija fotografije nalazi se u fokusu razmišljanja umetnika Ivana Petrovića. Preciznije iskazano, Petrović fotografiju posmatra kao otisak koji otkriva društvene i istorijske procese koji se nalaze iza reprezentacije, iza prostora koji se (u fragmentima) ukazuje fotoaparatu i zatim postaje slika, o čemu i sam piše: “Fotografija od sažetog toka, često nejasne stvarnosti, materijalizuje diskontinuitet. Iz diskontinuiteta koji proizvodi, fotografija crpi osnovno pravo da objavšnjava ‘pokidani’ tok. Jedna od glavnih uloga fotografije jeste podsticanje privida i njegova održivost.”3
Kako shvatiti privid koji fotografija podstiče i njegovu održivost? Vratimo se opet istoriji ovog medija. Jedna od važnih odlika fotografije jeste njen dvojaki temporalni karakter: on se odnosi na specifičan, vremenski uslovljen odnos fotografije prema prizorima koje beleži (a koji je rezultat indeksikalnosti i brzine), kao i na istorijski određeni trenutak u kome se fotografija javlja – period razvoja modernosti.4 Odnos fotografije prema prizoru, odnosno prividu koji fotografija održava prevođenjem prizora u sliku, neraskidivo je vezan za njen temporalni karakter: fiksirajući prizor ona mu daje arhivsku vrednost, transformiše trenutak u dokument buduće prošlosti. Privid koji fotografija održava krije se u arhivskoj logici ovog medija koji se, delujući kao učesnik u procesu ostvarenja modernisti, ispostavlja njenim pronicljivim destabilizatorom.
U okviru izložbe Neočekivana održivost Ivan Petrović istražuje sva ovde pomenuta pitanja o prirodi fotografije, tretirajući je istovremeno kao polje za ispitivanje savremenog okruženja i njegovih reprezentacija, ali i prostor auto-refleksije u smislu propitivanja logike ovog umetničkog medija. Fotografski zapisujući različite situacije, stanja i teritorije iz života grada, Petrović ukazuje na istorijske i društvene procese koji se daju čitati iz prizora okruženja i interakcija između ljudi i urbanog pejzaža. Ovo fotografsko beleženje se, pak, ne zadržava na antropološkoj ili sociološkoj studiji; ono pre svega postaje sredstvo razumevanja ontologije (fotografske) slike kao prostora za oktrivanje režima koji organizuju odnose svakodnevice. Predstavljanjem tri serije fotografija nastale od 2007. godine u Srbiji: Uzorne fotografije (2013), Portfolio Beograd (2013-), I mesto njegovo neće ga više poznati (2014-) Petrović sučeljava tri problema delovanja fotografije. Uzorne fotografije ispituju načine na koje fotografija interveniše unutar domena društvene realnosti, izdvajajući, rearanžirajući i rekontekstualizujući njene fragmente kroz stalno promenljive značenjske odnose koji se generišu unutar sistema izlaganja ove serije fotografija. Naspram njih, Portfolio Beograd preistpituje mogućnosti fotografije da, stvarajući otiske prizora urbane topografije, deluje kao aktivni istorizujući činilac u proizvodnji slike jednog grada i njegovih društvenih protivurečnosti. I mesto njegovo neće ga više poznati, kao tematski najneposrednija reakcija na političke aktuelnosti, komentariše status fotografije u kontekstu njene upotrebe u medijima, ističući njenu značajnu funkciju u formiranju i nametanju slike savremenosti. Tri ovde navedene procedure delovanja fotografije utemeljene su u njenoj, već pomenutoj osobini da podstiče i održava privid: da li joj zbog toga više verujemo ili od nje učimo da otkrijemo privid?
Ana Bogdanović
1 Valter Benjamin, “Mala istorija fotografije”, O fotografiji i umetnosti, prev. J. Aćin, Beograd 2006, 16.
2 David Campany, “Thinking and Not Thinking Photography”, engage 14: The Photographic, London 2004, 2, http://www.engage.org/downloads/152E25A7F_14.%20David%20Campany.pdf , pristupljeno 01.10.2016.
